50 lat hip-hopu. 50 najlepszych filmów i seriali w streamingu

50. Free Meek (2019)

Pięcioodcinkowy dokument wyprodukowany przez Jaya-Z obrazuje walkę filadelfijskiego rapera Meek Milla z wymiarem sprawiedliwości. Seria bada, dlaczego artysta niejednokrotnie lądował za kratkami z powodu naruszeń zwolnienia warunkowego, jak również analizuje dyskusyjne okoliczności pierwszego skazania Milla za rzekome posiadanie broni i narkotyków. Przed kamerą wypowiada się sam raper i jego rodzina, a także Jay-Z, reporterzy i aktywiści Black Lives Matter. Czy rzecz jest stronnicza? Z pewnością, co nie znaczy, że nieinteresująca.

Gdzie obejrzeć: Amazon Prime Video

49. Le monde de demain: Historia Suprême NTM

Kool Shen (w cywilu Bruno Lopes) miał być gwiazdą futbolu, zanim zaczął rapować, malować graffiti i tańczyć breakdance. Joey Star (właściwie Didier Morville) od wczesnych lat nastoletnich wchodził w konflikty z prawem. I tak mu zostało, nawet gdy zyskał już popularność. Francuska odpowiedź na "Straight Outta Compton" nie jest specjalnie porywająca, ale w ramach sześciu odcinków kondensuje najważniejsze wydarzenia wokół powstania słynnej grupy hardcore rap z Saint-Denis. Nie tylko dla fanów.

Gdzie obejrzeć: Netflix

48. Mroczna dzielnica (2001)

Po sukcesie "Romeo musi umrzeć" producent Joel Silver szukał podobnego projektu dla Andrzeja Bartkowiaka. Materiał źródłowy znalazł w powieści kryminalnej byłego policjanta Johna Westermanna. Traf chciał, że w tym samym czasie Steven Seagal planował wrócić do gry po kilkuletniej nieobecności na ekranach. Silver zobaczył w tym okazję do ustawienia marketingu pod "comeback gwiazdy", jednak postawił warunki: żadnego mistycyzmu, żadnego kucyka. To miał być Seagal na miarę XXI wieku. Paradoksalnie, "wielki powrót" okazał się zarazem pożegnaniem Seagala z kinowym ekranem. Silver o tyle miał nosa, że widzowie znów dopisali, z tym że nie przyszli "na Seagala", ale dla partnerującego mu DMX-a, teraz w dużo większej roli, widowiskowych bijatyk w miejskich sceneriach i modnego hip-hopu na ścieżce dźwiękowej - wszystkiego tego, co zadecydowało o powodzeniu "Romea...". DMX nie polubił się z Seagalem, którego nazywał kretynem.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+, Amazon Prime Video

47. Kto zabił Jam Mastera Jaya? (2018)

Docu-crime poświęcony zabójstwu członka Run-D.M.C., który został zastrzelony w studiu nagraniowym w dzielnicy Queens w 2002 roku. W chwili śmierci słynny DJ, producent i beatboxer miał 37 lat. Pomimo obecności sześciu świadków na miejscu zbrodni, nikt nigdy nie został skazany. W filmie bliscy i znajomi Jam Mastera Jaya spekulują na temat okoliczności zagadkowego morderstwa.

Gdzie zobaczyć: Netflix

46. Nic do stracenia (1997)

Jedna z ikonicznych komedii lat 90. i jeden z najlepszych dwurasowych filmów kumpelskich w ogóle - Martin Lawrence i Tim Robbins stworzyli koncertowo niedopasowany duet. Film promował wielki hit Coolia "C U When U Get There", ale znakomity jest cały soundtrack, dający przekrój ówczesnej sceny hiphopowej, na czele z doskonałym feministycznym posse cutem "Not Tonight (Ladies Night Remix)" Lil' Kim, Missy Elliott, Da Brat, Left Eye i Angie Martinez.

Gdzie obejrzeć: MEGOGO

45. Phat Tuesdays: Era hiphopowej komedii (2022)

Miniserial dokumentalny Reginalda Hudlina ("Prywatka") przybliża fenomen trwających dekadę stand-upów w Los Angeles, podczas których gospodarz Guy Torry zapraszał na scenę początkujących komików, pomagając tym samym rozkręcić kariery takim tuzom, jak Chris Rock czy Martin Lawrence. Dokument zawiera niepokazywane wcześniej gagi, jak również wywiady z wykonawcami i raperami uczestniczącymi w "tłustych wtorkach", co uzmysławia bliskie związki stand-upu i hip-hopu.

Gdzie obejrzeć: Amazon Prime Video

44. Rapture (2018)

Miniserial dokumentalny przyglądający się karierom i życiu prywatnemu raperów młodego pokolenia. Kamera towarzyszy takim artystom jak Boogie wit da Hoodie, Logic czy 2 Chainz w studio nagraniowym, podczas trasy koncertowej oraz spotkań z rodzinami i przyjaciółmi.

Gdzie obejrzeć: Netflix

43. Człowiek o żelaznych pięściach (2012)

RZA przez lata nosił się z zamiarem zrobienia filmu w duchu mitologii Wu, łączącego filozofię kung fu z hip-hopem. Po pobycie na planie "Kill Billa" w Pekinie, gdzie przez miesiąc podglądał Tarantino przy pracy, lider Wu-Tang Clanu już wiedział, że sam stanie za kamerą. Pomysł zaczął się krystalizować kilka lat później, kiedy RZA podczas pobytu na Islandii spotkał Eliego Rotha, z którym wracał później wspólnym samolotem do Los Angeles (morał: podróże kształcą). Roth zgodził się wyprodukować film i poprawić scenariusz. Nie podobała mu się idea osadzenia akcji w świecie postapokaliptycznym. Feudalne Chiny plus nowoczesny rap - to było to! Choreografię walk przygotował legendarny Corey Yuen, na soundtracku znalazł się zarówno młody hip-hop od Kanyego Westa czy Wiza Khalify, jak i stary soul spod znaku Stax Records.

Gdzie obejrzeć: Viaplay

42. Pod kluczem (2003)

Jeśli na hasło "produkcja Mastera P" zapala się komuś czerwona lampka, to oczywiście słusznie. Ale akurat "Pod kluczem" jest jedną z lepszych propozycji od No Limit Films. Fabuła jakich wiele - po strzelaninie, w której zginął policjant, czarny chłopak niesłusznie trafia za kratki. A jednak zdjęcia kręcone w autentycznym więzieniu w Nowym Meksyku, dobre dialogi i niezłe role Gabriela Casseusa czy Billa Nunna (są też Sticky Fingaz i sam Master P) przełożyły się na godny uznania realizm. Życie dopisało do tej historii zaskakujący ciąg dalszy: niecały rok po premierze filmu aktor De'Aundre Bonds został skazany za dokładnie to samo przestępstwo, co jego bohater - zabójstwo w wyniku sprzeczki. Odsiedział dziesięć lat i wrócił przed kamerę - można go było oglądać w "Dope".

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+

41. Travis Scott: Mamo, potrafię latać (2019)

Dokument śledzący błyskotliwą karierę rapera Travisa Scotta do momentu, kiedy wydał entuzjastycznie przyjęty trzeci album studyjny "Astroworld". Są tradycyjne nagrania z koncertów i zza kulis, chwile spędzane z rodziną i retrospekcje z dzieciństwa. Gratka dla fanów; skądinąd przez paroma tygodniami Scott wypuścił kolejną kapitalną płytę, "Utopię".

Gdzie obejrzeć: Netflix

40. Studenci (1995)

Kampus uniwersytecki jako mikrokosmos różnych postaw życiowych, ideologicznych, seksualnych. Rolę szkolnego biegacza Malika otrzymał Tupac Shakur, ale zaraz potem trafił za kratki. W efekcie rola przeszła w ręce Omara Eppsa, kolegi Paka z planu "Juice". Drugi plan reżyser John Singleton obsadził dobrymi znajomymi z debiutanckich "Chłopaków z sąsiedztwa": Laurensem Fishburne'em Ice Cube'em, Reginą King oraz Morrisem Chestnutem. Na mistrzowsko eklektycznym soundtracku spotkali się z kolei m.in. Ice Cube, OuKast, Tori Amos i Rage Against the Machine.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+, Chili

39. Ślepy zaułek (1995)

"The Wire" w pigułce. I to dosłownie, bowiem ta sama powieść Richarda Price'a posłużyła potem Davidowi Simonowi za inspirację do "The Wire", do którego Price został zaproszony w charakterze współscenarzysty. Wspaniały jest soundtrack, na którym Spike Lee odchodzi od typowego dla "filmów z sąsiedztwa" rapu, stawiając na Chakę Khan, Seala, Marka Dorseya czy Buckshota LeFonque. Niemniej hip-hop jest w filmie reprezentowany - i to w piękny sposób. Poprzedni film Spike'a, "Crooklyn", zamykał bowiem tytułowy kawałek supergrupy Crooklyn Dodgers. "Ślepy zaułek" otwiera zaś "The Return of the Crooklyn Dodgers", którym brooklińska ekipa powraca w zmienionym składzie i mroczniejszym wydaniu, adekwatnym do fabuły filmu.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+

38. Romeo musi umrzeć (2000)

Andrzej Bartkowiak to był ktoś więcej niż "nasz człowiek w Hollywood". To był facet, który bujał się z raperami, połączył kino kung fu z hip-hopem, objawił światu talent aktorski Aaliyah. Szekspirowski klasyk w szatach kopanki i przy dźwiękach rapu to był z kolei prawdziwy powiew świeżości. Choreografia walk przygotowana przez słynnego Coreya Yuena robiła wrażenie, podobnie jak rentgenowskie sceny łamania kości - choć wbrew pogłoskom Bartkowiak nie był tu prekursorem, a jedynie udoskonalił pomysł ze "Street Fightera" z Sonnym Chibą z lat 70. Zainteresowanych tematami mniejszości i rasy elektryzował także wątek związku Afroamerykanki z Azjatą, na długo przed tym, zanim to było modne. Jednak trzeba wiedzieć, że odbiorcy z przełomu mileniów wcale nie byli entuzjastami tej międzyrasowej pary - po pokazach testowych producenci zrezygnowali z pocałunku Aaliyah i Jeta Li w finale.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+, Amazon Prime Video, Rakuten

37. Notorious (2009)

Schematyczny biopik, w którym jest tyle "prawdy", ile mogło być w filmie produkowanym przez Seana Combsa i matkę Biggiego. Niemniej twórcom udało się przywołać sentyment do "tamtych dni". Za bazę posłużyła książka Cheo Hodariego Cokera "Unbelievable: The Life, Death and Afterlife of the Notorious B.I.G", którą następnie Reggie Rock Bythewood ("Autobus") dopasował do wizji akceptowanej przez Volettę Wallace. Jako że apodyktyczna matka zastrzelonego rapera rozdawała karty, produkcja od początku napotykała na problemy. Film miał reżyserować Antoine Fuqua ("Dzień próby"), ale zrezygnował, gdy spostrzegł, że nie będzie miał wiele do powiedzenia. Zastąpił go George Tillman Jr. ("Soul Food"). O rolę Biggiego starali się nie tylko aktorzy, ale i muzycy, jak Beanie Sigel, Sean Kingston czy Guerilla Black. Angaż otrzymał S.G., szerzej nieznany producent z New Jersey. Wtedy jednak raper Jamal Woolard zaczął rozgłaszać, że "Brooklyn będzie wściekły", jeśli to on nie dostanie roli. Pani Wallace dała się przekonać, tym bardziej że - jak mówiła - "Jamal ma uśmiech Christophera". Woolard może i niezbyt ładnie lobbował za rolą, za to faktycznie wypadł bardzo przekonująco jako Notorious. Na tyle, że powtórzył potem rolę w "All Eyez on Me" o 2Paku.

Gdzie wypożyczyć: Rakuten

36. Piosenka dla Latashy (2020)

Wielu słuchaczy hip-hopu imię Latashy Harlins pierwszy raz musiało usłyszeć w którymś z utworów 2Paka. Raper nawijał o dziewczynie nie raz i jeśli nie wymieniał jej bezpośrednio z imienia, to wracał do jej historii w linijkach o "czarnym życiu wartym tyle co butelka soku". Krótki dokument Sophii Nahli Allison "Piosenka dla Latashy" nie tylko przywraca pamięć o zamordowanej 15-latce, ale z "dziewczynki wartej niespełna dwa dolary" robi kogoś zdecydowanie więcej, kogoś z konkretną historią i tożsamością.

Gdzie obejrzeć: Netflix

35. Almost Fly (2022)

Niemiecki serial opowiadający o tym, jak to było zakładać zespół hiphopowy w Europie lat 90., kiedy jeszcze każdy patrzył na rapujących w innym języku niż angielski jak na wariatów, a do pierwszych nieśmiałych nagrywek na Rolandach 808 siadało się dopiero po tym, jak już się odrobiło lekcje i pomogło ojcu wyklepać Opla w warsztacie. Dla nostalgików.

Gdzie zobaczyć: HBO Max

34. Top Boy (2011-2023)

Serial, który reklamowano jako brytyjską odpowiedź na "The Wire". I co ciekawe, porównanie wcale nie okazało się na wyrost. "Top Boy" to fascynująca podróż do świata londyńskich dilerów, przestępców, pracowników socjalnych i młodzieży bez perspektyw. Całego podziemia złożonego z wyrzutków. Pomysłodawca Ronan Bennett doskonale uchwycił problemy związane z brakiem dorosłych wzorców czy presją przemocowego otoczenia. Jednak nawet najbardziej ważkie treści nie miałyby takiej mocy rażenia, gdyby serial nie był tak pierwszorzędnie zrealizowany i zagrany. Klimatyczne zdjęcia, scenografia wykorzystująca nieoczywiste lokalizacje Londynu, bardzo interesujące architektonicznie, fenomenalna ścieżka dźwiękowa łącząca oryginalną muzykę Briana Eno z utworami tuzów grime'u. Wreszcie oni sami przed kamerą: Asher D, Kano, Little Simz. Ciekawostka: serial miał zakończyć się po dwóch sezonach, ale jego wielki fan Drake nie mógł tego znieść i wyłożył kasę na realizację trzeciej serii.

Gdzie obejrzeć: Netflix

33. Dave (2020-)

Na poły autobiograficzna czarna komedia w odcinkach, w której komik i raper Dave Burd, szerzej znany jako Lil Dicky, gra fabularyzowaną wersję samego siebie, neurotycznego trzydziestokilkulatka, który uważa, że jego przeznaczeniem jest zostać jednym z najlepszych raperów wszech czasów. W epizodach najmodniejsze obecne nazwiska sceny, jak Killer Mike, Thierra Whack, Denzel Curry, Drake czy Lil Nas X, ale też nierapowi celebryci, jak Kareem Abdul-Jabbar czy Brad Pitt.

Gdzie obejrzeć: HBO Max

32. Hip-Hop x Siempre (2023)

Dokument wyprodukowany przez dominikańskiego reżysera Jessy'ego Terrero ("Soul Plane") celebruje Latynosów ze Wschodniego i Zachodniego Wybrzeża oraz Południa - aż po Argentynę - którzy znacząco wpłynęli na historię hip-hopu. W filmie osobistymi anegdotami dzielą się legendy sceny, jak Fat Joe, B-Real z Cypress Hill, N.O.R.E. czy Residente, ale także nowi artyści, w tym Eladio Carrión, Myke Towers, Alemán, Villano Antillano oraz Trueno.

Gdzie obejrzeć: Amazon Prime Video

31. Entergalactic (2022)

Animowana komedia romantyczna o związku artysty z fotografką, stanowiąca zarazem wizualizację albumu rapera Kida Cudiego pod tym samym tytułem. Reżyser Fletcher Moules nie kryje inspiracji stylem Jérémy'ego Clapina ("Zgubiłam swoje ciało"). Postaciom głosów udzielają sam Cudi, Jessica Williams, Timothée Chalamet, Ty Dolla Sign, Laura Harrier, Vanessa Hudgens, Teyana Taylor, Jaden Smith, Keith David i Macaulay Culkin. Bardzo przyjemna rzecz.

Gdzie obejrzeć: Netflix

30. 8. mila (2002)

Swego czasu modnie było dramat Curtisa Hansona ostentacyjnie lekceważyć, nie godząc się na "hollywoodyzację" hip-hopu. Niektórzy krytycy już się zdążyli "odobrazić", inni nie, natomiast faktem jest, że ta podkręcona autobiografia Eminema krzywdy nikomu nie zrobiła. Film nakręcony jest z biglem charakterystycznym dla twórcy "Dzikiej rzeki" i "Tajemnic Los Angeles", a nagrodzony Oscarem utwór "Lose Yourself" to wizytówka, jakiej rap nie powinien się wstydzić.

Gdzie obejrzeć: Netflix

29. Wu-Tang: An American Saga (2019-)

Geneza narodzin najsłynniejszego klanu w dziejach hip-hopu. Nowy Jork, szczytowy okres epidemii cracku. Bobby Diggs aka RZA (Ashton Sanders znany z "Moonlight" czy "Syna swego kraju") jednoczy tuzin młodych mężczyzn rozdartych między muzyką a przestępczością. Dużo mitologii i doskonałego rapu, czyli wszystko zgodnie z filozofią Wu.

Gdzie obejrzeć: Disney+

28. Imperium (2015-2022)

Jeżeli ktoś odniesie wrażenie, że "Imperium" przypomina w dużej mierze hiphopową wersję "Dynastii", będzie miał rację. Sporo tu manierycznych gestów, pompatycznych dialogów i przerysowanych sytuacji. Tylko czy taki sam nie jest świat mainstreamowego hip-hopu, ze swoim zadęciem, pozerką i złotymi łańcuchami? Słuchacz, który kupuje albo przynajmniej rozumie tę konwencję, bez trudu odnajdzie się również w roli usatysfakcjonowanego widza telewizyjnej hiphopery z bezczelnie chwytliwą muzyką Timbalanda.

Gdzie obejrzeć: Disney+

27. Dope (2015)

Narrator Forest Whitaker zabiera nas na przedmieścia Los Angeles, gdzie sieć gett tworzy niemalże państwo w państwie. To tutaj w serii filmów sprzed ćwierćwiecza "chłopaki z sąsiedztwa" mierzyli się z etykietką "zagrożenia dla społeczeństwa". "Dope" rzuca pomost między nihilizmem "South Central" a komizmem "Piątku". Koncentruje się jednak przede wszystkim na bystrych dzieciakach, które są zbyt "czarne" dla świata i zbyt "białe" dla własnego środowiska. Lokalnego dilera odgrywa raper A$AP Rocky, a producent wykonawczy Pharrell Williams kompiluje soundtrack z klasyki i najmodniejszych brzmień. Film jest taki sam: nowoczesny i nostalgiczny zarazem.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+, Rakuten, Chili

26. Luke Cage (2016-2018)

Udany amalgamat najwspanialszych wynalazków amerykańskiej kultury: komiksu, hip-hopu i blaxploitaton. Kuloodporny bohater z Harlemu walczy ze złem pod postacią lokalnego gangstera z portretem Notoriousa B.I.G. na ścianie. Za ścieżkę dźwiękową odpowiadają Adrian Younge i Ali Shaheed Muhammad z A Tribe Called Quest. Fachmani stworzyli oryginalną muzykę, w tym temat przewodni odsyłający do produkcji Gordona Parksa, oraz upstrzyli soundtrack ponadczasowymi hitami takich tuzów, jak Isaac Hayes, Nina Simone, 2Pac, Queen Latifah, EMPD czy De La Soul. Co istotne, piosenki nie są powsadzane od czapy, tylko zgrabnie komentują przebieg akcji, np. gdy zbliża się zagrożenie, nieprzypadkowo wchodzi "Enemies All Around Me" Ghostface'a. Jakby tego było mało, wszystkie odcinki pierwszego sezonu noszą tytuły od utworów Gang Starr, zaś druga seria w ten sam sposób honoruje duet Pete Rock & CL Smooth.

Gdzie obejrzeć: Disney+

25. Racionais MC's: Z ulic São Paulo na światowe sceny (2022)

Dokumentalny portret najważniejszej brazylijskiej grupy rapowej. Oryginalny skład Racionais MC's zawiązał się w 1988 roku, a tworzyli go Mano Brown, Ice Blue, Edi Rock i DJ KL Jay. Wszyscy pochodzili z faweli wokół São Paulo. Zaangażowane politycznie i społecznie teksty zespołu mocno się wyróżniają na tle dominującego w Brazylii lekkiego hip-hopu. Ciekawa i pouczająca wycieczka poza Amerykę Północną.

Gdzie zobaczyć: Netflix

24. Patti Cake$ (2017)

Patricia Dombrowski a.k.a. Killa P. a.k.a. Patti Cake$ (rewelacyjna Danielle Macdonald) z New Jersey ma 23 lata, lichą pensję barmanki i nadużywającą alkoholu matkę (Bridget Everett kilka lat przed serialem "Ktoś, gdzieś"), byłą gwiazdę glam rocka. Dziewczyna pragnie się wyrwać z patologicznego układu, ale nie jest to łatwe. Ukojenie przynosi tylko hip-hop, namiętnie słuchany, ale i uprawiany. Trailery sugerują głupawą komedyjkę, ale film Geremy'ego Jaspera to bardziej dziewczyńska "8. mila", obyczajówka z życia amerykańskich nizin społecznych o emancypacji poprzez rap.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+, Rakuten

23. Bajer w Bel-Air (1990-1996)

Na przełomie lat 80. i 90. Benny Medina, wówczas już wzięty menedżer muzyczny, wraz ze swoim partnerem biznesowym, potentatem w branży nieruchomości Jeffem Pollackiem (który później miał wyreżyserować "Nad obręczą" i "Podryw"), opracował pomysł serialu opartego na własnym życiorysie. Bohater z biedoty od początku miał być czarny, ale rodzina, która go przygarnia - biała. Na szczęście Medinę i Pollacka coś tknęło, że nie dość, że podobnych historii kino i telewizja zdążyły już przerobić niemało, to jeszcze przy rosnącej świadomości społecznej może to być odebrane cokolwiek rasistowsko. I tak zamożni Banksowie stali się czarną rodziną, co pozwoliło, jak zupełnie słusznie argumentował Medina w wywiadzie dla magazynu "Ebony", na "eksplorowanie uprzedzeń i różnic klasowych wewnątrz afroamerykańskiej społeczności". I to dopiero jawiło się autentycznie świeżo. Nic zatem dziwnego, że Quincy Jones z miejsca zainteresował się projektem. Z kolei raper Will Smith, rozchwytywany na fali popularności jego duetu z DJ-em Jazzym Jeffem, ale zadłużony po uszy wskutek niepłacenia podatków, historię chłopaka z nizin awansującego nie bez kłopotów do klasy wyższej znał z autopsji. I wszyscy wiemy, co było dalej, choć jeszcze po kilku pierwszych odcinkach producenci byli gotowi zwolnić Smitha za brak umiejętności aktorskich.

Gdzie obejrzeć: HBO Max

22. Piątek (1995)

Najbardziej kultowa komedia dla polskiego środowiska hiphopowego lat 90. Ice Cube i DJ Pooh mieli dość, że filmy takie jak "Chłopaki z sąsiedztwa" czy "Zagrożenie dla społeczeństwa" pokazują osiedlowe życie wyłącznie jako agresywne i niebezpieczne. Postanowili zatem napisać scenariusz bazujący na ich własnych doświadczeniach, w których mimo problemów nie brakowało dobrej zabawy. W efekcie, przy całej swej komediowej otoczce, "Piątek" jest ciekawą socjologicznie i całkiem realistyczną satyrą na afroamerykańską klasę średnią.

Gdzie kupić wersję cyfrową: Amazon Prime Video, Rakuten

21. Impreza na krawężniku (2005)

Rejestracja show pod nazwą Block Party, jakie na Brooklynie zorganizował komik Dave Chappelle, spraszając hiphopową śmietankę, w tym The Roots, Kanyego Westa, Mos Defa czy Jill Scott. Artyści śpiewali i rapowali, komik pomiędzy występami wykonywał skecze, a wszystko filmował sam Michel Gondry. Ależ to musiało być wspaniałe przeżycie dla zgromadzonego w nowojorskiej dzielnicy tłumu. I zapewne inspirujące - wśród widzów da się wypatrzeć nieznanego wówczas J. Cole'a, dziś uznanego rapera.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+

20. Ewolucja hip-hopu (2016-2020)

Hip-hop narodził się symbolicznie 11 sierpnia 1973 roku, kiedy to na nowojorskiej 1520 Sedgwick Ave DJ Kool Herc zorganizował przyjęcie urodzinowe swojej siostry. "Tu nastąpił Wielki Wybuch. Tu się zaczęło", wyznaje Herc w pierwszym odcinku miniserii "Ewolucja hip-hopu". Produkcja oddaje głos przede wszystkim prekursorom; poza Hercem są to m.in. Coke La Rock, Grandmaster Flash, Fab Five Freddy, Marley Marl, Afrika Bambaataa, Kool Moe Dee, Kurtis Blow, Doug E. Fresh, Whodini, Warp 9, DJ Hollywood, Spoonie Gee, Russell Simmons, Slick Rick, LL Cool J, Ice T, Big Daddy Kane czy Vanilla Ice. Mówiona encyklopedia.

Gdzie obejrzeć: Netflix

19. Król nie żyje (2021)

Film Diega Ongary nieprzypadkowo przypomina stylistycznie teledysk "Crime Pays", w którym raper Freddie Gibbs prowadził farmę zebr oraz pił szampana i palił cygaro w potoku potraktowanym niczym jacuzzi. Jednak wbrew pozorom "Król...”"wychodzi poza schemat opowieści o wypalonym artyście szukającym inspiracji pośród dzikiej przyrody. Kiedy widz wespół z menedżerem bohatera (David Krumholtz jako żywo przypominający legendę polskiej sceny hiphopowej, promotora i wydawcę Krzysztofa Kozaka) oczekuje efektów samotnej pracy nad nowym albumem, fabuła podąża w innym kierunku. Istotne też, że w przeciwieństwie do wielu raperów zaludniających ekrany, Gibbs wykazuje się talentem aktorskim.

Gdzie obejrzeć: HBO Max

18. Skandal. Ewenement Molesty (2020)

Kwintesencją "Skandalu. Ewenementu Molesty" jest scena, w której Włodi przed bramą studia w Komorowie kwituje krótkie wspomnienie z okresu nagrywania płyty: "To tyle. Resztę musiałbym wymyślić". Bo pewnie - ten dokument mógłby być znacznie dłuższy. Bardziej skandalizujący. Bardziej wnikliwy nawet. Ale Paduch niczego nie wymyśla. Nie tworzy mitów. Nie robi niczego pod tezę, jak Latkowski w "Blokersach". Po prostu rejestruje rzeczywistość - tamtą i obecną. Rejestruje naturalną ewolucję - tamte naiwne dzieciaki i dzisiejszych biznesmenów. Pokazuje narodziny polskiego rapu na tle posttransformacyjnej Polski zachłyśniętej kolorowym Zachodem i coraz bardziej podzielonej ekonomicznie. Robi wrażenie mocno akcentowana przez cały film nienawiść do mundurowych. Kapitalna jest "wizja lokalna" Wilka rekonstruującego "dwudziesty ósmy dzień wrześniowy". Pierwszy udany film o polskim hip-hopie.

Gdzie zobaczyć: Polsat Box Go, Viaplay

17. Hustle & Flow: Pod prąd (2005)

Terrence Howard początkowo odrzucił rolę DJaya. Nie chciał dać się wpisać w stereotyp "pimpa". Po wgłębieniu się w scenariusz dostrzegł jednak, że kompleksowość postaci wykracza poza schematy z kina blaxploitation i rapowych klipów. Wyprodukowany przez Johna Singletona film Craiga Brewera o alfonsie-raperze rzeczywiście jest tak unikatowo afroamerykański, jak sugeruje tytuł "Hustle & Flow" (skrócony z pierwotnej wersji, która brzmiała "Hook, Hustle & Flow"). Tytuł zupełnie nieprzetłumaczalny, dlatego na przykład Węgrzy zrobili z niego obcesowy "Przyciśnij i wygraj!" ("Nyomulj és nyerj!"), Włosi - banalny "Kolor muzyki" ("Il colore della musica"), a Polacy - nonsensowny "Pod prąd".

Gdzie wypożyczyć: Chili

16. Straight Outta Compton (2015)

Na poziomie fabularnym mamy do czynienia z biograficznym schematem typu "od zera do bohatera", ale reżyser F. Gary Gray, sam pochodzący z Compton i współpracujący już wcześniej z Ice Cube'em i Dre przy wideoklipach czy komedii "Piątek", doskonale oddaje klimat epoki w narracji stanowiącej wypadkową właśnie hiphopowych teledysków i filmów z lat 90. w rodzaju "Chłopaków z sąsiedztwa". Realizmu dodatkowo przydaje fakt, że Cube'a z zaangażowaniem wykraczającym poza ogrywanie uderzającego podobieństwa portretuje jego własny syn.

Gdzie obejrzeć: Netflix

15. The Get Down (2016)

Netflix podszedł do zadania poważnie. Głównym konsultantem serialu został Grandmaster Flash, który z zamiarem opowiedzenia o prekursorskim okresie hip-hopu nosił się od lat 80. Współpraca układała się na tyle dobrze, że gdy zdjęcia trwały już kilka miesięcy, reżyser Baz Luhrmann wpadł nagle na pomysł, by uczynić legendarnego DJ-a jednym z bohaterów show. Flash wprowadzał także młodych aktorów w tajniki skreczowania, podczas gdy Kurtis Blow i Rahiem z Furious Five uczyli ich rapować teksty napisane przez Nasa, jednego z producentów serialu. Za kulisami roiło się również od uznanych grafficiarzy i b-boyów. Niemal cała obsada pobierała lekcje specyficznych tańców z epoki, jak hustle czy bus stop. W rezultacie powstał atrakcyjny wizualnie elementarz hip-hopu dla młodego widza.

Gdzie obejrzeć: Netflix

14. Baby Boy (2001)

Jest w "Baby Boyu" taka scena, w której upalony Snoop Dogg leży na kanapie i podśpiewuje "I'd Rather Be with You" Bootsy'ego Collinsa. Bardzo symboliczna scena: ikona G-funku oddaje hołd legendzie funku. Podobnych smaczków jest w filmie John Singletona więcej. Tyrese słucha "Hail Mary" i ma graffiti z Tupakiem na ścianie, a przecież to Pac byłby gwiazdą tego filmu, gdyby nie tragiczna śmierć. W pewnym momencie widać też plakat z Tyrą Banks, byłą dziewczyną reżysera i odtwórczynią jednej z ról w jego "Studentach". Ale "Baby Boy" to nie tylko zbiór ciekawostek, lecz pełnokrwisty film, który już w tytule stawia trafną diagnozę mentalności getta.

Gdzie zobaczyć: Apple TV+, Chili

13. Roxanne Roxanne (2017)

Ciekawy portret młodziutkiej dziewczyny przecierającej szlaki w jednym z najbardziej zmaskulinizowanych światów, a przy tym postaci bardziej autentycznej niż niejeden ulicznik płci męskiej. W przeciwieństwie do choćby chłopaków z boysbandu N.W.A., za sukcesem Roxanne nie stała żadna wytwórnia (choć sam Warner robił umizgi) i nawet gdy raperka dochrapała się statusu gwiazdy, pozostała dziewczyną z sąsiedztwa, a problemów w życiu prywatnym tylko jej przybyło. Film ma prostą strukturę, ale świetny klimat, nie popada w ton hagiograficzny, jak większość podobnych biografii, a jeśli wkrada się tu sentyment, to wyłącznie w warstwie hiphopowej, lecz i wtedy nie ma mowy o mitologizacji rodem z "The Get Down". Na płaszczyźnie obyczajowej przypomina z kolei "Precious": samotne matki, damscy bokserzy, dilerka i stręczycielstwo. Slumsy bez upiększania, choć i bez tamtego fatalizmu, bo historia pionierki damskiego rapu koniec końców inspiruje.

Gdzie zobaczyć: Netflix

12. Rhyme & Reason (1997)

Nominowany do Oscara dokumentalista Peter Spirer przygląda się ewolucji, jaką przeszedł rap: od głosu ulicy po przemysł wart miliardy dolarów. Film zawiera wywiady z ponad 80 czołowymi artystami, jak Kurtis Blow, KRS-One, Chuck D, Ice-T, Dr. Dre, MC Eiht, członkowie Wu-Tang Clan, 2Pac czy Notorious B.I.G., przepytany kilka dni przed śmiercią (Spirer, autor także głośnej serii "Beef", poświęcił później raperowi osobny dokument, 2Pakowi zresztą też). Atutem jest rewelacyjny soundtrack z singlem "Nothin' But the Cavi Hit" Mack 10 & The Dogg Pound.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+, Chili

11. 40-letnia raperka (2020)

Pod spłyconym polskim tytułem kryje się film, który ma dużo więcej wspólnego z "Nanette" Hannah Gadsby niż typową komedią hiphopową. Radha Blank jest rewelacją. Jej "The 40-Year-Old Version" to swoisty rachunek sumienia po przejściu na kolejny etap życia. Rachunek bardzo zabawny, bardzo kobiecy, bardzo "czarny" i bardzo nowojorski, a zarazem na tyle uniwersalny, by wiele osób różnej płci mogło się w nim odnaleźć.

Gdzie obejrzeć: Netflix

10. Rytm ulicy (1984)

Film Stana Lathana bazujący na artykule "The Perfect Beat" dziennikarza Stevena Hagera, ale czerpiący też wątki z fabuły "Wild Style" i dokumentu "Style Wars" poświęconego graffiti. Akcja rozgrywa się w południowym Bronksie i śledzi losy paczki przyjaciół oddanych różnym elementom wczesnej kultury hiphopowej, jak breakdance czy DJ-ing. W filmie obserwujemy bitwy grup tanecznych New York City Breakers i Rock Steady Crew, a także muzyczne występy tuzów gatunku, jak Grandmaster Melle Mel & the Furious Five, Doug E. Fresh, Afrika Bambaataa & Soulsonic Force, Treacherous Three. Gratka dla fanów: słynny Kool Moe Dee z tego ostatniego składu pojawia się na ekranie bez swoich charakterystycznych okularów przeciwsłonecznych. Klasyka.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+

9. New Jack City (1991)

Debiut reżyserski Maria Van Peeblesa zapoczątkował nieformalną "trylogię Harlemu" scenarzysty Barry'ego Michaela Coopera, na którą składają się jeszcze "Sugar Hill" i "Nad obręczą".Intryga nie jest skomplikowana: gliniarz Scotty Appleton (Ice-T) rozpracowuje pod przykrywką bossa mafii Nina Browna. Ale liczy się atmosfera, którą można kroić nożem; Nowy Jork czasów epidemii cracku. Co ciekawe, Wesley Snipes chciał grać właśnie Appletona, ale uległ namowom scenarzysty, aby zmierzyć się z rolą czarnego charakteru. Z kolei Ice-T na odwrót - początkowo odmówił roli policjanta w obawie przed utratą wiarygodności w świecie gangsta rapu. Ciekawostka: Cash Money Records wzięła swą nazwę od Cash Money Brothers, gangu Browna.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+, Amazon Prime Video

8. Chłopaki z sąsiedztwa (1991)

Nie sposób przecenić znaczenia debiutu Johna Singletona. Film wespół z "Rób, co należy" Spike'a Lee legł u podstaw nowej fali kina afroamerykańskiego. Odniósł sukces artystyczny i komercyjny. Okazał się trampoliną do kariery dla niesłychanej liczby aktorów, jak Angela Bassett, Laurence Fishburne, Cuba Gooding Jr., Ice Cube, Nia Long, Regina King i Morris Chestnut. Wreszcie z miejsca wywindował samego Singletona, który przeszedł do historii nie tylko jako pierwszy afroamerykański reżyser nominowany do Oscara, ale i najmłodszy w ogóle - zostawiając w tyle dotychczasowego rekordzistę Orsona Wellesa. Najlepsze jednak, że za sprawą niepowtarzalnego klimatu i ponadczasowej muzyki "Chłopaki…" wcale się nie starzeją.

Gdzie obejrzeć: Netflix

7. Krush Groove (1985)

Film luźno oparty na początkach wytwórni Def Jam Recordings i jej współzałożyciela Russella Simmonsa (przemianowanego tu na Russella Walkera). Sam Simmons pełnił rolę koproducenta i konsultanta, zatem nic dziwnego, że fabuła stawia jego alter ego wyłącznie w pozytywnym świetle. W filmie przystojny bohater (Blair Underwood w swoim debiucie) tak bardzo chce wydawać płyty z ukochanem rapem, że zadłuża się u ulicznego naciągacza. Rywalizuje też z własnym bratem o względy wokalistki i perkusistki R&B Sheili E. W "Krush Groove" nie tylko słyszymy, ale i widzimy na ekranie Run-D.M.C., Kurtisa Blowa, LL Cool J-a, Beastie Boys, New Edition czy The Fat Boys. Stara szkoła nie rdzewieje.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+, YouTube

6. Rap Sh!t (2022-)

Komediowy serial według pomysłu niezawodnej Issy Rae ("Niepewne", ostatnio Barbie-prezydentka w przeboju Grety Gerwig), rozgrywany wokół hiphopowej sceny Miami i kapitalnie wykorzystujący nowe media, ukazuje proces kariery aspirujących raperek w czasach Instagrama i OnlyFans. Masa frapujących obserwacji i wyraziste role Aidy Osman oraz KaMillion.

Gdzie obejrzeć: HBO Max

5. Płatne w całości (2002)

Film inspirowany prawdziwą historią Aziego "A.Z." Faisona, który wraz z kumplami z dzieciństwa zbudował w Harlemie kokainowe imperium podczas epidemii cracku lat 80. Główną rolę znakomicie gra Wood Harris, a godnie mu partnerują Mekhi Phifer i świeżak Cam'ron, wsadzony przed kamerę przez producenta Damona Dasha w celach merkantylnych, ale radzący sobie zupełnie nieźle. Zdecydowanie najlepsza produkcja Roc-A-Fella Films to modelowy hood film: hip-hop, wojny gangów, narkotyki, cadillaki, kult "Scarface'a" De Palmy, raperzy w epizodach (Norega i Doug E. Fresh). Tytuł "Paid in Full" pochodzi od albumu i singla duetu Eric B. & Rakim, otwierającego także dwupłytowy soundtrack. Co ciekawe, na krążku promującym film znalazł się także utwór "Gangster Shit" Mob Style - grupy A.Z., który dał się poznać nie tylko jako największy nowojorski diler, ale i prekursor tamtejszej sceny gangsta.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+, Chili

4. Atlanta (2016-2022)

Tytułowa Atlanta to miasto i stan umysłu. Z Atlanty pochodzą gwiazdy serialu - Donald Glover aka Childish Gambino oraz Brian Tyree Henry. Tu grają kuzynów - ten pierwszy jest menedżerem tego drugiego, lokalnego rapera z jednym singlem na koncie. To hip-hop stanowi fundament show. W jednej z kluczowych scen bohater Glovera spaceruje nocą z "Elevators (Me & You)" OutKastu w słuchawkach, a wersy André 3000 korespondują z jego aktualnym położeniem. Serial nie łasi się do mainstreamowego odbiorcy. Humor nierzadko jest hermetyczny, ściśle związany ze środowiskiem hiphopowym - muzyka Flo Ridy zostaje nazwana "rapem dla mamusiek", mixtape Paper Boia zawiera 28 pozycji, z czego większość to skity, z których raper za nic nie chce zrezygnować. Wyjątkowa rzecz.

Gdzie obejrzeć: Disney+

3. Wild Style (1983)

Pierwszy film hiphopowy w dziejach, wyjątkowa hybryda dramatu muzycznego i dokumentu. Charakterystyczny tytuł z muralu stworzyli grafficiarze Zephyr, Revolt i Sharp. Ścieżkę dźwiękową wyprodukował Fab Five Freddy, a przez ekran przewijając się także inni pionierzy, jak Lady Pink, Rock Steady Crew, The Cold Crush Brothers, Queen Lisa Lee z Zulu Nation czy Grandmaster Flash. Pretekstowa fabuła śledzi losy nastolatka z Bronksu (Lee Quiñones), którego talent do sprejowania zaprowadzi w końcu do udekorowania muszli koncertowej podczas wielkiego rapowego show.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+

2. Rób, co należy (1989)

Arcydzieło Spike'a Lee, wciąż aktualne i prorocze, choć w czasie premiery przed trzema dekadami z hakiem pominięte przy rozdaniu Oscarów na rzecz "Wożąc panią Daisy". A przecież chyba nikt w historii kina nie opowiedział intensywniej o napięciach rasowych niż Lee w swoim opus magnum. Ale także, co warto podkreślić w dobie rekordowych upałów, jest to bodaj najlepszy zapis filmowy tego, jak temperatura otoczenia koreluje z kondycją psychiczną. Chowa się nawet "Upadek" Schumachera. Wreszcie: "Rób, co należy" to hip-hop w stanie czystym przełożony na język kina. Protest song "Fight the Power" Public Enemy przewija się przez cały film, a gdy gniewny Radio Raheem puszcza go ze swojego boomboxa, ekran niemal eksploduje.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+, Amazon Prime Video

1. Brown Sugar (2002)

Trudno o film bardziej esencjonalnie hiphopowy. W komedii romantycznej Ricka Famuyiwy piękny jest już sam punkt wyjścia o uczuciu rodzącym się na ulicach Nowego Jorku wraz z rozwojem hip-hopu. Potem, zgodnie z regułami gatunku, drogi bohaterów się rozchodzą, ale hip-hop wciąż się ich trzyma: ona (zawsze cudowna Sanaa Lathan) jest redaktorką naczelną magazynu "XXL", on (Taye Diggs) - specem A&R w wytwórni muzycznej. Jest to film przesiąknięty (pozytywnym - co istotne) hip-hopem od pierwszego do ostatniego kadru. Na drugim planie kiełkuje kolejny romans - między najlepszymi przyjaciółmi bohaterów, granymi przez Mos Defa i Queen Latifah. W epizodach roi się od gwiazd rapu i to nie tylko tych stale związanych z ekranem, jak Common czy Method Man, ale i tych pojawiających się na nim rzadko, jak Pete Rock, Slick Rick, całe De La Soul i tuzin innych. Mos Def bryluje także na genialnym soundtracku.

Gdzie wypożyczyć: Apple TV+