Witaj w klubie wykluczonych. 20 lat bez AIDS na ekranie [ZDJĘCIA]

1 AIDS to nie choroba sama w sobie, a nazwa stanu medycznego, którego konsekwencją może być cała gama chorób. Przy obecnym rozwoju medycyny ten stan w ogóle nie musi zaistnieć, a na temat przenoszenia powodującego go wirusa HIV wiemy o wiele więcej niż trzydzieści lat temu, gdy odkryto jego istnienie. Kiedy niepoznana dobrze choroba zaczęła zbierać żniwo na Zachodzie w latach osiemdziesiątych, przypisywano jej tylko jedną przyczynę: "niemoralny" seks. HIV nie da się romantyzować. "Nie ma mitologii kompensującej" dla tej choroby – pisze Sontag – zbyt silnie kojarzy się ze śmiercią. "Zachorować (...) oznacza być zdemaskowanym (…) jako członek jednej z »grup wysokiego ryzyka«, społeczności pariasów". W latach osiemdziesiątych zachorowanie było doświadczeniem budującym poczucie wspólnoty między chorymi, ale przede wszystkim wystawiającym chorego na szykany, dowodem swobody seksualnej i "perwersji". Chorobę traktowano jako karę za nienormatywną seksualną aktywność

2 Nurt New Queer Cinema (filmy koncentrujące się na tematyce LGBT) wyklarował się pod koniec lat 80. i, jak twierdzą niektórzy teoretycy filmu, był wręcz wynikiem pandemii AIDS i zmian, jakie wprowadziła ona do społeczności gejowskiej. Należące do niego filmy niekoniecznie opowiadały o chorobie, ale w pewnym sensie zawsze były jej wyrazem. Operowały rewolucyjnym, poniekąd odzwierciedlającym logikę choroby językiem filmowym. Bywały fragmentaryczne, ahistoryczne, dystopijne. Odchodziły od klasycznej narracji, rozumiały naturę ironii, sprawnie posługiwały się formułą pastiszu

3 Najbardziej radykalnym filmem tego nurtu jest prawdopodobnie "Blue" Dereka Jarmana, nakręcony, kiedy reżyser tracił wzrok na skutek infekcji związanej z AIDS. HIV zaraża ciało, które następnie zdradza człowieka – dlatego w "Blue" Jarman pozbywa się filmowego "ciała". Film pozbawiony jest klasycznie rozumianej warstwy przedstawienia: przez 75 minut ekran mieni się tym samym, intensywnym odcieniem niebieskiego

4 Niezależni reagowali na zmiany w społecznej dynamice poprzez swoją twórczość, a kino mainstreamowe liczyło zyski. Temat AIDS nie nadawał się według decydentów na dominujące filmowe tworzywo. Pojawiał się w filmach jako pilnujący konserwatywnej moralności straszak lub żart – związane z nim dowcipy opowiadali Bette Midler i Woody Allen. Jednym z niewielu, być może jedynym kinowym filmem o AIDS wyprodukowanym przez duże studio w latach osiemdziesiątych był epizodyczny "Długoletni przyjaciele" Normana René z Dermotem Mulroneyem i Brucem Davidsonem. Obraz poruszał namacalnością przedstawianych relacji, kompleksowym ujęciem postaci i ich problemów, nurtujących społeczności LGBT na przełomie lat 80. i 90.

5 Jednak pierwszym komercyjnym hitem, w którym HIV był tematem, a nie dygresją, była "Filadelfia" Jonathana Demme'a. Historii młodego prawnika, nosiciela wirusa HIV, który zostaje zwolniony z pracy i postanawia podać do sądu swoich byłych pracodawców, nie trzeba nikomu przypominać

6 Ponad dwadzieścia lat po sukcesie "Filadelfii" teksty opisujące widoczność AIDS w kinie wciąż wracają do tego tytułu, przeważnie wręcz od niego zaczynając swój wywód. To smutne, ale prawdziwe: film Jonathana Demme'a po dziś dzień pozostaje jednym z niewielu przykładów fabularnego kina popularnego, które dotyka tego tematu. Nosiciele HIV pojawiali się w tle, m.in. w "Gii" czy "Hej, skarbie", powstała filmowa adaptacja musicalu "Rent" i serialowa wersja nagrodzonej Pulitzerem sztuki Tony'ego Kushnera "Anioły w Ameryce". Ale Hollywood odwracało się do jednego z najważniejszych społecznych tematów plecami

7 Akcja "Witaj w klubie" rozgrywa się w roku 1985, w połowie katastrofalnych dla obywateli dotkniętych tą chorobą rządów republikanina Ronalda Reagana. Chwilę przed tym, jak AIDS stało się głównym medialnym tematem w USA, ale już w czasach, gdy choroba, jeszcze nie do końca zidentyfikowana, zbierała żniwo. W 1985 roku na AIDS zmarł Rock Hudson, ikoniczny amant kina – to jego śmierć komentuje w jednej z pierwszych scen grany przez Matthew McConaugheya Ron Woodroof, żałujący, że Hudson "zmarnował tyle świetnych szans na cipkę". To w 1985 roku amerykański magazyn "Life" napisał artykuł o tym, że ta choroba może dotknąć też "nas" – czytaj: heteroseksualistów

8 W przeciwieństwie do skupiającej się na emocjach "Filadelfii", "Witaj w klubie" nie zrezygnował z pokazywania fizyczności i namiętności. To film blisko ciała, fizjologii, życia. Ale podobnie jak "Filadelfia", która przyniosła Tomowi Hanksowi pierwszego Oscara, odnosi sukces za sukcesem

9 Choć pod koniec "Witaj w klubie" nieco zbyt mocno uderza w patetyczne hollywoodzkie tony, godny podziwu jest sposób, w jak rozprawia się z dominującą w filmach z lat dziewięćdziesiątych narracją, gdzie chorujący bohaterowie zawsze byli ofiarami. Ron jest zły, zmotywowany, walczy. Systemowi – i pośrednio dominującemu w Hollywood dyskursowi – pokazuje środkowy palec. Skoro establishment postanowił ten skierowany przeciwko niemu gest nagrodzić podczas oscarowej ceremonii, może można wziąć to za dobry omen?