Wokalisty, który stał się już symbolom komunistycznego uciemiężenia, ikoną stylu, a nade wszystko muzycznym mistrzem, którego szlagiery "Sen o Warszawie" czy "Dziwny jest ten świat" podśpiewują nieudolnie następne pokolenia Polaków. W dokumencie Krzysztofa Magowskiego niby pojawia się analiza każdego z tych fenomenów, ale nie jest na tyle przenikliwa, by rzucić na karierę Niemena czy jego życie prywatne nowe światło. Powstały na dziesiątą rocznicę śmierci artysty film korzysta ze znanej zasady: o zmarłych nie mówi się źle. W konsekwencji zamiast wiarygodnego portretu muzyka dostajemy wystawioną mu (tak, jemu, a nie jego twórczości) laurkę.

Pamiętam z lekcji historii jeszcze w latach 90. XX wieku, wykładanych w małym podhalańskim miasteczku, wielokrotnie powracającą opowieść o tym, jak to my, Polacy, mogliśmy mieć międzynarodowej sławy artystę. Jak to Czesiek Niemen mógł podbić Wschód i Zachód, Północ i Południe, czyniąc z Polski znaną na cały glob kolebkę wokalistów wybitnych. Ale te imperialistyczne zapędy ukróciła – rzecz jasna! – władza, nieprzychylna niezaangażowanemu w szerzenie socjalizmu Niemenowi, ubierającego siebie i swój zespół w kolorowe, prozachodnie stroje, odróżniające ich od reszty szarego, socjalistycznego społeczeństwa.

Doceniam Magowskiego za próbę wejścia w dyskusję z tą popularną teorią. Reżyser nie boi się pokazać, że niepowodzenie jego bohatera na Zachodzie mogło wynikać w dużej mierze z samej niechęci Niemena do zabiegania o sukces. – On wielu rzeczy nie chciał – słyszymy kilka razy w czasie projekcji z ust kolejnych zabierających głos osób (niestety, formalnie ten dokument jest niemożliwe archaiczny, ma strukturę "gadających głów"). Cóż, to za mało, aby pierwiastek ludzki zaczął dominować nad mitem wielkiego artysty.

Magowski zbyt łatwo rozgrzesza Niemena z jego życiowych błędów. O nieudanym małżeństwie jedynie wspomina, zaś wokół romansu z włoską piosenkarką tworzy otoczkę romantycznej miłości, niespełnionej, skazanej na klęskę. Są więc w tym filmie łzy i cierpienie, ale jakieś dziwne. Zupełnie jak ten świat.

SEN O WARSZAWIE | Polska 2014 | reżyseria: Krzysztof Magowski | dystrybucja: Gutek Film | czas: 104 min